Szkody znaczące – czym są i jak ich unikać?

Obecnie opracowywany jest podręcznik dotyczący sposobu określania szkody znaczącej – z jasnym sformułowaniem tego problemu należy więc zaczekać do czasu jego zatwierdzenia przez Ministerstwo Środowiska.

Do czasu jednoznacznego określenia pojęcia „szkody znaczącej” pomocą służyć mogą kryteria zawarte § 3. oraz § 4. z Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku. Dz. U. Nr 82 poz.501.

§ 3. 1. Kryterium oceny wystąpienia szkody w środowisku w gatunku chronionym jest zmiana lub zmiany powodujące jeden lub więcej z następujących mierzalnych skutków:
1)   zniszczenie lub uszkodzenie siedliska gatunku chronionego;
2)   pogorszenie stanu lub funkcji populacji gatunku chronionego na terenie gminy lub województwa, kraju, regionu biogeograficznego lub Wspólnoty Europejskiej, polegające w szczególności na:
a)  zmniejszeniu liczebności populacji gatunku chronionego, zmniejszeniu jej zagęszczenia lub zmniejszeniu zajmowanej przez nią powierzchni lub
b)  pogorszeniu możliwości rozmnażania się populacji gatunku chronionego, jej rozprzestrzeniania się lub pogorszeniu innych funkcji życiowych lub
c)  zwiększeniu śmiertelności lub
d)  ograniczeniu możliwości kontaktu populacji gatunku chronionego z populacjami sąsiednimi;
3)   zmniejszenie powierzchni lub pogorszenie użyteczności dla gatunku chronionego zasobów jego siedliska na terenie gminy lub województwa, kraju, regionu biogeograficznego lub Wspólnoty Europejskiej;
4)   pogorszenie możliwości ochrony gatunku chronionego, w tym możliwości uzyskania właściwego stanu jego ochrony.
2. Kryterium oceny wystąpienia szkody w środowisku w chronionym siedlisku przyrodniczym jest zmiana lub zmiany powodujące jeden lub więcej z następujących mierzalnych skutków:
1)   zniszczenie lub uszkodzenie części chronionego siedliska przyrodniczego;
2)   pogorszenie stanu lub funkcji chronionego siedliska przyrodniczego na terenie gminy lub województwa, kraju, regionu biogeograficznego lub Wspólnoty Europejskiej, polegające w szczególności na:
a)  utracie części związanej z nim różnorodności biologicznej lub
b)  utracie lub pogorszeniu specyficznych cech jego struktury, lub
c)  pogorszeniu realizacji jego funkcji ekosystemowych, lub
d)  pogorszeniu tworzonej przez nie różnorodności krajobrazowej;
3)   pogorszenie stanu ochrony gatunków chronionych typowych dla chronionego siedliska przyrodniczego;
4)   pogorszenie możliwości ochrony chronionego siedliska przyrodniczego, w tym możliwości uzyskania właściwego stanu jego ochrony.

§ 4. Kryterium oceny wystąpienia szkody w środowisku w wodach jest zmiana lub zmiany powodujące jeden lub więcej z następujących mierzalnych skutków:
1)   pogorszenie możliwości rekreacyjnego wykorzystania kąpielisk w związku ze zmianami jakości wody w kąpieliskach, o której mowa w art. 50 ust. 3 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz. 2019, z późn. zm.3));
2)   pogorszenie warunków poboru lub uzdatniania wody przeznaczonej do spożycia w związku ze zmianami standardów jakości tej wody, o których mowa w art. 50 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne;
3)   pogorszenie jakości wód śródlądowych stanowiących środowisko życia ryb w warunkach naturalnych oraz wód przybrzeżnych będących środowiskiem życia skorupiaków i mięczaków, o której mowa w art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne;
4)   pogorszenie składu gatunkowego, liczebności lub struktury flory lub fauny występującej w wodach powierzchniowych wraz z otoczeniem tych wód;
5)   pogorszenie stanu elementów hydromorfologicznych lub warunków fizykochemicznych, w tym w szczególności będące następstwem naruszenia zasad zrównoważonego rozwoju w gospodarowaniu wodami i ich ochrony, wynikających z ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne;
6)   obniżenie poziomu wód podziemnych powodujące niekorzystne zmiany ilościowe i jakościowe wód podziemnych i środowisk od nich zależnych;
7)   podwyższenie poziomu wód podziemnych powodujące niekorzystne zmiany ilościowe i jakościowe wód podziemnych i środowisk od nich zależnych

W prawodawstwie UE, głównie w wyrokach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, spotykamy się bowiem z zaskakującymi czasem definicjami szkody znaczącej np. w sprawie C-418/04 Ireland birds, za szkodę znaczącą Trybunał uznał zmniejszenie siedliska ptaków, zajmującego łącznie 3000 ha - o 2,2 ha, argumentując że „obszar jest wykorzystywany jako teren żerowania przez trzy spośród dziewięciu gatunków ptactwa istotnych z punktu widzenia klasyfikacji zatoki Dublina jako obszaru ornitologicznie znaczącego. Obszar ten jest wykorzystywany przez te gatunki w oczekiwanym średnim zakresie, jeżeli nie większym. W konsekwencji wymieniony obszar stanowi integralną część całości podmokłego ekosystemu”
Jak więc widać nie nawet nieznaczny uszczerbek w powierzchni siedliska lub siedliska gatunku może być uznany za szkodę o charakterze znaczącym.
W praktyce oznacza to, że każde wkroczenie w siedliska przyrodnicze lub siedliska gatunków wymagające działań kompensacyjnych wymaga uzasadnienia zawartego w art. 6 (4) Dyrektywy Siedliskowej:

• inwestycja musi być inwestycją celu publicznego (ale w nie w rozumieniu naszej Ustawy o planowaniu przestrzennym)
• nie mogą istnieć alternatywy dla jej przeprowadzenia.

Fakt, że rozwiązania alternatywne są kosztowne lub trudne technicznie (casus drogi Unisław-Sokołowsko w gminie Mieroszów) nie zwalnia inwestora od konieczności ich zastosowania.