Co tak naprawdę podlega ochronie w obszarze Natura 2000?

W obszarze Natura 2000 nie wszystko podlega takiej samej ochronie – to jedno z najczęstszych nieporozumień dotyczących Natury 2000.

W obszarze Natura powołanym na mocy Dyrektywy Siedliskowej (obszary PLC i PLH) podlegają ochronie:

• siedliska przyrodnicze z Załącznika I Dyrektywy Siedliskowej,
• populacje gatunków zwierzą z Załącznika II ww. Dyrektywy oraz ich siedliska.

W obszarze Natura powołanym na mocy Dyrektywy Ptasiej (obszary PLC i PLB):

• ptaki z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej,
• należy brać pod uwagę także wykorzystanie terenu przez gatunki ptaków migrujących z Załącznika II tejże Dyrektywy.

Jeśli bierzemy po uwagę inne gatunki roślin i zwierząt lub populacje ptaków w obszarach PLH, to wtedy gdy stanowią one „typowe elementy siedliska”. Jest to pożądane, szczególnie gdy stwierdzamy występowanie w obrębie siedlisk przyrodniczych gatunków chronionych, rzadkich i/lub z czerwonych list gatunków ginących – jednak same w sobie nie są one przedmiotem ochrony w myśl Dyrektywy Siedliskowej. Korzystają natomiast z ochrony w trybie Dyrektywy Szkodowej oraz krajowego prawa ochrony przyrody i wcale nie znaczy to, że możemy je bezkarnie niszczyć.

Co więcej, informacją o wartości przyrodniczej obszaru jest sporządzony dla niego Standardowy Formularz Danych (SDF - Standard Data Form), do którego z chwilą sporządzania oceny oddziaływania obligatoryjnie musimy się odnieść. I wtedy okazuje się, że:

• W obszarach siedliskowych, gatunki i siedliska ujęte w SDF-ie (przekazanym Komisji) z ocenami A, B lub C są przedmiotami ochrony i muszą być przedmiotami oceny;
•  W obszarach siedliskowych i ptasich gatunki i siedliska ujęte w SDF jako D nie są przedmiotami ochrony i nie muszą być przedmiotami oceny.

Jakość wielu Standardowych Formularzy Danych jest jednak niska – powstawały one w różnych okresach, często bez możliwości weryfikacji danych naukowych o rzetelną inwentaryzację. Co więc dzieje się, gdy w trakcie prac nad Oceną Oddziaływania odnajdujemy nowe gatunki lub siedliska z Załączników Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej, które powinny być przedmiotem ochrony w obszarze?

• Z chwilą uzyskania wiedzy naukowej o znalezieniu na obszarze ptasim nowych gatunków ptaków, które „powinny być” na nim przedmiotami ochrony, korzystają one z ochrony w trybie art. 4.4 dyrektywy ptasiej;
• Z chwilą uzyskania wiedzy naukowej o znalezieniu w obszarze siedliskowym nowych gatunków lub siedlisk, które „powinny być” na nim przedmiotami ochrony, należy uważać, że korzystają one z „tymczasowej ochrony”. Oznacza to w praktyce, że nie ma względem nich bezpośredniego obowiązku oceny wynikającego z art. 6(3) dyrektywy, ale jest wynikający z celów dyrektywy i z zasady przezorności obowiązek zapewnienia, że nie zostaną zniszczone lub uszczuplone. W praktyce więc takie gatunki i siedliska również muszą być przedmiotem oceny „analogicznej do oceny z art. 6(3)” i odpowiedniej ochrony przed wszystkim co mogłoby je zniszczyć. Przy czym do czasu ustanowienia planu ochrony lub skorygowania decyzji Komisji zatwierdzającej dany obszar z uwzględnieniem nowo znalezionych gatunków nie ma możliwości zastosowania względem nich art. 6(4) dyrektywy (czyli nie możemy naruszyć ich stanu i nie możemy wobec nich stosować działań kompensacyjnych).

Informacje zawarte w SDF mogą i powinny być przedmiotem aktualizacji, np. w wyniku inwentaryzacji, badań lub opracowywania planu ochrony. Aktualizacje mogą wynikać z bardziej precyzyjnego lub bardziej aktualnego rozpoznania, albo z naturalnych zmian nie spowodowanych niewłaściwym zarządzaniem obszarem. Zawsze wymagają precyzyjnego uzasadnienia naukowego. Nie można jednak usunąć z SDF gatunku lub siedliska, który wyginął wskutek złego zarządzania obszarem! Taki gatunek lub siedlisko należy w danych obszarze przywrócić.

Ochronie na obszarze Natura 2000 podlega także jego integralność – a więc zapewnienie funkcjonowania obszaru jako całości. W dotychczasowej praktyce polskich ocen oddziaływania na środowisko element ten, pomijając ostatnio wykonywane oceny dla dużych inwestycji liniowych, jest zupełnie pomijany.
Tymczasem wiele wyroków Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości (np. C- 239/04 Castro Verde, C-209/04 ‘Soren’ and ‘Gleggen-Köblern’) zapada właśnie w sprawach dotyczących naruszenia integralności.