Strażnicy Natury – monitoring naruszeń przyrodniczych stanu siedlisk i gatunków

W rezultacie projektu adresaci zwiększyli swój stan wiedzy na temat uwarunkowań prawnych ochrony siedlisk i gatunków. Różnorodność adresatów zapewniła wymianę doświadczeń pomiędzy środowiskami i poprawiła współpracę w zakresie wdrażania sieci Natura 2000.

Celem projektu było:

• zwiększenie stanu wiedzy o uwarunkowaniach prawnych ochrony przyrody wśród samorządów i decydentów odpowiedzialnych za ochronę przyrody;
• zwiększenie umiejętności organizacji pozarządowych w zakresie monitorowania naruszeń prawa w obszarze ochrony przyrody;
• nawiązanie lub/i wzmocnienie współpracy pomiędzy NGO a samorządami dla ochrony przyrody, zapobiegnięcie stratom, kompensacji.

Główni adresaci projektu :

• samorządy lokalne, odpowiedzialne za politykę przestrzenną i w kompetencjach których jest ochrona przyrody,
• środowiska decyzyjne związane z ochroną przyrody (w tym wojewódzcy konserwatorzy przyrody, inspekcja ochrony środowiska, dyrektorzy parków krajobrazowych),
• organizacje pozarządowe, mogące pełnić role organizacji strażniczych monitorujących przestrzeganie przepisów dotyczących ochrony przyrody (społeczne zgłoszenia naruszeń siedlisk i gatunków).

Zasięg projektu i monitoringu
Działania z zakresu promocji i edukacji realizowane były na poziomie ogólnokrajowym i międzynarodowym.

Monitoringiem objęto Polskę południowo-zachodnią, województwa: dolnośląskie, wielkopolskie, lubuskie i opolskie.

W ramach projektu gromadzone były informacje o przypadkach zniszczeń spowodowanych w populacjach i siedliskach:

• gatunków roślin i zwierząt z Załącznika II Dyrektywy 92/43/EEC („dyrektywy siedliskowej”) w obszarach Natura 2000 istniejących i proponowanych;
• gatunków roślin i zwierząt z Załącznika II i IV Dyrektywy 92/43/EEC poza obszarami Natura 2000;
• siedliskach z listy Załącznika I Dyrektywy 92/43/EEC

Jak zgłosić naruszenie?
Przypadki naruszeń zgłaszane były poprzez niniejszy serwis internetowy (zgłoś naruszenie), a także mailowo (naruszenia@natura2000.pl) lub listownie na adres punktu monitoringowo-interwencyjnego przy wykorzystaniu formularza zgłoszenia w wersji do pobrania (PDF lub Word).

Monitoring obejmował:

• Działanie punktu monitoringowo-interwencyjnego, przyjmującego zgłoszenia (od organizacji, wolontariuszy i innych osób) o naruszeniach przyrodniczych (zgłoszenia osobiste, telefoniczne i internetowe). Zgłoszenia są gromadzone, następnie opracowywane w jednolitym standardzie, który umożliwi poznanie całości zjawiska w skali 4 regionów, dla podsumowania łącznych strat w populacjach gatunków i siedliskach. Informacje o naruszeniach udostępniane są administracji publicznej oraz organizacjom pozarządowym.
• Weryfikacja w terenie najpoważniejszych naruszeń – przygotowanie raportów i dokumentacja kartograficzna i fotograficzna. Eksperci terenowi przeprowadzają weryfikację zgłaszanych przypadków naruszeń stanu siedlisk i gatunków. Dobór kompetentnych przyrodników uzależniony jest od miejsca zgłoszonego naruszenia oraz zakresu gatunkowego i siedliskowego naruszenia.
• Konsultacje przyrodnicze ekspertyz terenowych – raporty i inne zgłoszenia konsultowane będą w zakresie metodyki oraz wniosków wynikowych oraz potrzeby podjęcia niezbędnych działań
• Raporty: bieżący i końcowy o naruszeniach, prezentujące przypadki naruszeń – dystrybuowany do decydentów ochrony środowiska oraz wybranych partnerów i instytucji europejskich.

Działania edukacyjne:
Prowadzone były również działania edukacyjne adresowane do samorządów oraz innych środowisk decyzyjnych odpowiedzialnych za ochronę przyrody. Działania te akcentowały przypadki naruszeń i promowały dobre praktyki w zakresie ochrony przyrody. Obejmowały one:

• Wydanie publikacji „Strażnicy Natury” zawierającą m.in. analizę prawną dotyczącą naruszeń oraz wymaganych działań kompensacyjnych; prezentację wniosków z raportu dotyczącego naruszeń, przykłady dobrych praktyk w zakresie zapobiegania naruszeniom (w tym inwestycje liniowe: drogi, rzeki, gazociągi, kolej).
• Organizację ogólnopolskiej konferencji "Strażnicy Natury" dla regionalnych i krajowych decydentów ochrony przyrody, organizacji przyrodniczych z udziałem partnerów zagranicznych, tematyka: doświadczenia we wdrażaniu sieci Natura 2000, społeczne programy monitorujące, partnerstwa dla ochrony przyrody, dobre praktyki.
• Seminaria regionalne "Wdrażanie przepisów prawnych dotyczących ochrony Natura 2000 w praktyce" jednodniowe w różnych województwach, tematyka: przykładowe przypadki naruszeń (case study), aspekt prawny, dobre przykłady zapobiegania zniszczeniom przyrodniczym.

Geneza projektu
Problemem dotyczącym ochrony przyrody (w zakresie wdrażania acquis) jest niski poziom świadomości dotyczący systemu Natura 2000. Potrzeba zwiększenia świadomości dotyczy w szczególności środowisk odpowiedzialnych za politykę przestrzenna i ochronę przyrody, głównie na poziomie gmin. Pomysł projektu zrodził się podczas obserwacji funkcjonowania administracji odpowiedzialnej za ochronę przyrody w warunkach nie dostosowania prawa RP do prawa europejskiego. W ostatnich latach w samym tylko województwie dolnośląskim w wyniku błędów w funkcjonowaniu systemu ocen OOŚ uległy zniszczeniu następujące walory przyrodnicze:

• znaczącemu pogorszeniu stanu uległa populacja przelatki maturny w planowanym obszarze Natura 2000 „Przelatki nad Bystrzycą”, która wskutek błędnie zaplanowanego remontu drogi do Okulic (połączonego z usuwaniem podrostów jesionowych na poboczach) uległa zmniejszeniu w latach 2005-2007 o 80%.
• znaczącemu pogorszeniu uległy w latach 2004-2006 siedliska łąk podgórskich 6510 oraz górskich 6250 na terenie Nadleśnictwa Kamienna Góra (poza planowanym obszarem Natura 2000), które zostały zalesione wskutek błędnych zaleceń związanych z obowiązkiem zalesiania gruntów przez Nadleśnictwa gruntów przekazanych Lasom Państwowym przez ARMiR.
• zniszczeniu uległ górski łęg olchowy (siedlisko *91E0) na powierzchni 3 ha w roku 2007 koło miejscowości Sienna (na granicy obszaru Natura „Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika”, ze stanowiskami 6 gatunków objętych ochroną prawną w Polsce oraz fragment siedliska *91E0 na stokach góry Klasztorzysko (w roku 2004)
• zniszczenie 3 ha mozaiki łąk świeżych i mechowisk w zlewni potoku Bielawica z populacją storczyka Dactylorhiza majalis wskutek prac ziemnych, których skutkiem było całkowite odwodnienie terenu w latach 2004-2005.